آموزش روخوانی قرآن – ساده خوانی قرآن
برای تسلط بر ساده خوانی ،قرآن تنها آشنایی با علامت‌ها و قاعده های مربوط به آن کافی نیست چرا که آشنایی با آنها مقدمه ای است برای تلفظ صحیح کلمات و آیاتی که آن علامت‌ها و قاعدهها در آن بکار رفته است لذا بعد از آشنایی با آنها باید با انتخاب كلمات و آیاتی که علامت یا قاعدۀ تدریس شده در آن بکار رفته در کلاس تمرین و تکرار کرد تا تسلط کامل بر خواندن آنها پیدا کنند و با انجام تکلیف شب برای همیشه در ذهن آنها تثبیت و بادوام شود.
در ساده خوانی قرآن با سه نوع تمرین سر و کار داریم:
الف) تمرین در کلاس بعد از مصرفی علامت یا قاعده برای تفهیم و یادگیری آن
ب) تمرین در منزل برای تثبیت و دوام آن در ذهن
ج) تمرین قبل از شروع درس برای ارزشیابی از میزان یادگیری و تسلط دانش‌آموزان با علامت یا قاعده تدریس شده بی‌شک نحوه تمرین در مراحل فوق با یکدیگر تفاوت دارند و لازم است نحوه تمرین در هر یک از آن مراحل مورد بررسی قرار گیرد.
تمرین در کلاس
با توجه به مشتركات فراوان قواعد املاء و انشاء فارسی با ،عربی بیشتر علامت‌ها و قاعده‌های ساده خوانی قرآن با علامت‌ها و قاعده‌های زبان فارسی یکسان و یا نزدیک به هم میباشند، لذا ما می‌توانیم بعد از معرفی هر یک از آنها نظیر یا مشابه فارسی آن را یادآوری کرده و اگر تفاوت مختصری در شکل یا صدای آنها وجود دارد تذکر دهیم و سپس آنها را روی کلمات قرآنی تمرین و تکرار کنیم تا کاملاً با آن آشنا شوید.
تمرین‌های اولیه باید روی حروف و سپس از کلمات دو بخشی شروع و به ترتیب کلمات سه بخشی، چهار بخشی و…. ادامه یابد و در صورت امکان آیاتی که آن علامت یا قاعده در آن بکار رفته انتخاب و روی آنها تمرین می‌کنیم تا دانش‌آموزان باورشان بیاید که یادگیری قرآن خیلی ساده و آسان است و بعد از چند جلسه توانسته‌اند بعضی از آیات قرآن را بخوانند لازم به یادآوری است که در انتخاب این آیات باید دقت فراوان شود تا دارای علامت یا قاعده تدریس نشده نباشد و این کار از درس سکون به بعد به راحتی امکان پذیر است.
انتخاب کلمات برای تمرین باید با خود معلم باشد تا دانش‌آموزان با دقت علامت‌ها و قاعده‌های بکار رفته را تشخیص دهند کلمات را ابتدا به صورت تفکیک و سپس ترکیب آنها را در مقابل‌شان می‌نویسیم تا در تشخیص علامت‌ها و قاعده‌های جدید با مشکلی مواجه نشوند و پس از آشنایی کامل دیگر به صورت تفکیک نوشتن لازم نیست.
تمرین در منزل
هدف از این تمرین تثبیت و دوام آن چیزهایی است که در کلاس آموخته‌اند برای این مقصود از روش‌های مختلفی می‌توان استفاده کرد برای خردسالان با نوشتن کلماتی به صورت تفکیک، می‌خواهیم تا آنها را با هم ترکیب کنند و بر عکس آن را با نوشتن کلماتی به صورت ترکیب می‌خواهیم آنها را به صورت بخش بخش تفکیک کرده و علامت‌ها و قاعده‌های مربوطه را با رنگ قرمز مشخص کنند، برای بزرگسالان از آنها می‌خواهیم تا از قرآن کلماتی را انتخاب کنند که دارای علامت با قاعده تدریس شده باشد و از نوشتن کلماتی که دارای علامت یا قاعده تدریس نشده است، خودداری کنند.
تمرین قبل از شروع درس جدید
هدف از این تمرین اطلاع از میزان پیشرفت دانش‌آموزان و کمک به آنها برای تقویت و تکمیل آموخته‌های جدید می‌باشد در این مرحله دانش‌آموزان ما باید بتوانند کلیۀ کلمات و آیاتی که دارای علامت‌ها و قاعده‌های تدریس شده را به طور صحیح بخوانند لذا دیگر روی كلمات ساده و به صورت تفکیک تمرین نمی‌کنیم، بلکه با انتخاب کلمات مشکل و یا آیاتی که آن کلمات در آن بکار رفته از تک تک افراد می‌خواهیم تا آنها را بخوانند و پس از حصول اطمینان از یادگیری همه، درس بعدی را شروع می‌کنیم.
بهترین راه برای جلب توجه دانش‌آموزان ایجاد رقابت بین آنها است ولیکن وظیفۀ ملعم است که از حس رقابت آنها فقط به منظور بکار انداختن نیروها و استعدادهای باطنی ایشان استفاده نماید و بداند که در این امر باید کمال احتیاط و مراقبت را بکار بندد تا در تشویق یا تنبیه دانش‌آموزان زیاده روی نشود و هیچیک از ایشان نسبت به دیگران حسود و بدخواه نگردد و آنها که عقب‌مانده و بی‌استعدادترند احساس سرخوردگی و محرومیت شدید نکنند و این نکته را باید به خاطر داشت که اگر دانش‌آموزی در مقابل کار خوب چنانکه باید مورد تمجید و تشویق قرار نگیرد آنقدرها عیب ندارد که دانش‌آموز مقصری شدیدتر از آنچه باید مورد مؤاخذه و تنبیه واقع شود.
تنبیه در تربیت کودک و جوان اثر خاصی دارد و انواع مختلف آن در هر عهد و زمان میان اقوام و ملل روی زمین مرسوم و متداول بوده است. ساده‌ترین نوع تنبیه آن است که دانش‌آموز را در مقابل خطا و قصوری که نموده مسؤول دانند و عیب عمل او را به وی تذکر دهند این رفتار عموماً برای جلوگیری از کارهای زشت و تشویق به اعمال پسندیده وسیلۀ بسیار خوبی است. دیگر از تنبیه‌های مفید آن است که دانش‌آموز را وادار کنند کاری را که بد انجام داده از نو انجام دهد و این بار اشتباه عیب خود را جبران نماید و البته در چنین مواردی مربی با چند تشویق و راهنمایی و همکاری به کودک کمک رساند.
معلم نباید با ضربات دست و چوب دانش‌آموزان را به علت یادنگرفتن درسها تنبیه نماید چون فراگیری درسها کاری دشوار است و ترس از مجازات معلم بر دشواری و کراهت آن می‌افزاید، ترس ممکن است دانش‌آموز را مانند ماشینی به کار وادارد ولی سبب علاقه وی به تحصیل نمی‌تواند باشد. ترس جنبش و فعالیت فکر را فلج می‌سازد.
ارزشیابی معلم از روش تدریس خود
ارزشیابی منظم و مستمر معلم از عملکرد خود به او این امکان را می‌دهد تا به تدریج نارسایی‌های خود را اصلاح کند و در جهت ارتقای سطح دانش و مهارت‌های خود گام بردارد.
برای این کار لازم است فهرست رفتارهایی را که در تدریس خوب باید به کار بسته شود تهیه شود و سپس با تهیه وسیله ای برای مشاهده و اندازه گیری رفتارهای مطرح شده را مورد ارزشیابی قرار دهد.
به طور نمونه
| نمونه‌ای از رفتارهایی که در تدریس خوب باید به کار بسته شود | خوب | متوسط | ضعیف |
| ۱ – استفاده مؤثر از طرح درسی که پیش از تدریس تهیه شده | |||
| ۲ – رسیدگی به تکلیف درسی دانش‌آموزان و رفع اشکال‌های آنها | |||
| ۳ – ربط دادن مطالب جدید با آموخته‌های پیشین دانش‌آموزان | |||
| ۴ – شرکت دادن دانش‌آموزان در فعالیتهای تدریس و یادگیری | |||
| ۵ – متناسب بودن مواد و مطالب درسی و روش تدریس با سطح توانایی دانش‌آموزان | |||
| ۶ – برانگیختن دانش‌آموزان به تفکر در مورد مطالب مورد تدریس | |||
| ۷ – توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان در مراحل تدریس | |||
| 8 – ارزشیابی از آموخته های دانش‌آموزان در پایان درس | |||
| ۹ – تعيين تکلیف برای جلسه بعد |
معلم برای ارزشیابی از عملکرد خود بر اساس مقیاس درجه بندی فوق می‌تواند از روش‌های مختلفی استفاده کند:
الف – روش خودسنجی: در این روش معلم روش تدریس خود را با توجه به ملاک مطرح شده، مورد ارزشیابی قرار می‌دهد برای این کار می‌تواند با استفاده از یک ضبط صوت جریان فعالیتهای انجام شده در جلسۀ تدریس را روی نوار ضبط کند و با گوش دادن به آن رفتارهای خود را مورد ارزشیابی قرار دهد.
ب – ارزشیابی معلمان دیگر: با قرار دادن مقیاس درجه‌بندی شده در اختیار یکی از همکاران از او می‌خواهیم تا رفتار ما را در جریان تدریس مورد ارزشیابی قرار دهد.
ج – ارزشیابی دانش‌آموزان: معلم از دانش‌آموزان خود بخواهد تا دربارۀ روش تدریس و نحوه ادارۀ کلاس او نظر بدهند.
عوامل مؤثر در برقراری انضباط
الف – انتخاب روش مناسب برای تدریس
ب – توجه به معلم به همۀ دانش‌آموزان: هر گاه دانش‌آموز با دانش‌آموزانی احساس کنند که فراموش شده‌اند و یا مورد توجه کلاس نمی‌باشند نظم کلاس را به هم می‌زنند لذا معلم ضمن توجه به همۀ افراد ،کلاس در سؤال و مشورت نمودن هم افراد خاصی را مد نظر نداشته باشد چرا که این عمل موجب می‌شود که دیگر دانش‌آموزان برای جلب توجه معلم و اثبات وجود خود دست به کارهایی بزنند که نظم کلاس به هم بخورد که این عمل در بسیاری از موارد با استیضاح معلم و عیب جویی از او همراه است
ج – وقت شناسی معلم: یکی از مسائل بسیار مهم در زمینۀ برقراری نظم در کلاس درس توجه معلم به وقت کلاس است معلم باید خود را مقید سازد که سر ساعت مقرر در کلاس خود حاضر شود تا شاگردان نیز به تبعیت از او به نظم و ترتيب عادت کنند معلمی که دیگر سر کلاس حاضر می‌شود خود موجبات بی انضباطی بعدی دانش‌آموزان را فراهم می‌سازد
د – رعایت عدالت: اگر دانش‌آموزان احساس نمایند که معلم میان آنها تبعیض قائل می‌شود به این معنا که گناه یکی را نادیده گرفته و دیگری را به خاطر همان گناه مورد مجازات قرار می‌دهد موجبات بی‌انضباطی در کلاس را فراهم خواهند کرد.
هـ – وضع ظاهری معلم: از مسائل دیگری که اغلب موجب بینظمی در کلاس می‌شود عدم توجه معلم به وضع ظاهری خود می‌باشد معلمی که با موهای ژولیده و با لباس کثیف و نامرتب و به طور کلی با سر و وضع نامناسب وارد کلاس می‌شود، مسلماً مورد استهزاء دانش‌آموزان قرار گرفته و نمی‌تواند تا آخر ساعت از خنده آنان جلوگیری کند لذا معلم قبل از رفتن به کلاس بایستی یکبار سراپای خود را در آینه ببیند
و – سخن گفتن معلم صدای معلم باید روشن و رسا باشد و کلماتش شمرده و مفهوم ادا گردد. معلمانی که نامفهوم و آهسته یا لكنت دار صحبت میکند یا لهجه غلیظ و ناراحتی دارند، ناگزیر علاقه و توجه دانش‌آموزان را از کار کلاس پرت و منحرف می‌سازند تا آنجا که شاگردان به کلی خسته و آزرده گردیده و برای مشغول ساختن خود و یا به قصد انتقام گرفتن از مزاحمت معلم شروع به تمسخر و آزار وی می‌نمایند و همچنین داشتن تکیه کلامهای بی مورد نیز گاهی موجب بی نظمی در کلاس می شود و دانش‌آموزان در اینگونه موارد معلم خود را با تکیه کلام مربوطه اش می‌شناسند، مثلاً اگر تکیه کلامی نظیر «علیهذا» داشته باشد، دانش‌آموزان به او لقب آقای «علیهذا» میدهند و موقع صحبت کردن و يا تدريس تکیه کلام او را میشمارند و گاهی با هم سر درست بودن تعداد آن اختلاف پیدا کرده و بحث میکنند و این مسأله نیز خود عامل بینظمی در کلاس می‌شود لذا باید از بکار بردن هر گونه تکیه کلامی و یا ادای نادرست کلمات در هنگام تدریس خودداری نمود.
ز – وجود عادات نامطلوب در معلم معلم گاهی حرکاتی نظیر تکان دادن شانه حرکات ناموزون پلکها و یا ابرو از خود بروز می‌دهد و یا عاداتی نظیر بازی کردن با دکمه لباس و یا موی سر و صورت و امثال اینها دارد که این کارهای او نیز در ایجاد
بی انضباطی در کلاس مؤثر است.
ج – مقبولیت و محبوبیت معلم: مقبولیت معلم در نظر دانش‌آموز یا به طور کلی هر مافوقی در نظر مادون که نقش تکامل بخشی دارد ارتباط کامل با دو گروه امتیازات محسوس و مسلمی دارد که عبارتند از امتیازهای روحی و عقلی.
امتيازات عقلى معلم او را در نظر دانش‌آموز مقبول میکند و امتیازات روحی معلم توأم با امتیازات عقلی محبوبیت او می.شود امتیازات روحی را می‌توان در اتصاف به صفات مثبت تا مرز «فضیلت و تبری از صفات منفی تا سر حد «تزکیه» خلاصه کرد.
در آموزش روخوانی قرآن اصول زیر مورد توجه قرار گیرد.
الف) تکمیل کتاب قرآن پایۀ درسی با جزوه ساحل امواج
ب) عرضه تخت‌های روخوانی قرآن
ج) بهره‌گیری از دانش‌آموزان تیزهوش برای تدریس
د) تمرین جمعی و فردی درس‌های روخوانی
هـ ) بهره گیری از روش تفریحی و بازی در روخوانی قرآن (از راه غلط خواندن و اصلاح آن توسط دانش‌آموزان)
و) وادار به تندخوانی کردن دانش‌آموز
ز) به کار بردن درس روخوانی در قرآن (پیدا کردن مفاد درس تدریس شده از قرآن)
