همزه وصل

همزه وصل

مقدمه: در زبان عرب، همانگونه که بر هیچ کلمه ای با حرکت « وقف » نمی شود، از هیچ کلمه ای نیز با سکون یا تشدید، « ابتداء » نمی گردد. برای خواندن چنین کلماتی مانند: « شتَری – تَّخَذُوا » باید کلمه ی ماقبل به آن وصل گردد و یا اینکه در صورت ابتداء به چنین کلمه ای، از یک همزه استفاده شود تا بدینوسیله کلمه ی مزبور با این همزه متحرکه آغاز گردد و بهرحال کلمه با ابتدای ساکن یا مشدد خوانده نشود. به این همزه که در ابتدای چنین کلماتی قرار می گیرد « همزه وصل » گویند.

تعریف همزه وصل

« همزه ی وصل، همزه ای است بدون علامت و بر سر کلماتی می آید که با سکون یا تشدید آغاز شوند.» این همزه هنگام ابتدا به کلمه ی مورد نظر، قرائت می شود. گاهی بالای همزه وصل، علامت « ص » گذاشته می شود.

مثال: « إِنَّ اللَّهَ اشتَری » که در هنگام وصلِ « هاء » کلمه ی « اللهَ » به « شین » ساکنه، همزه حذف می گردد. امّا در صورت ابتداء، همزه خوانده می شود. بدین ترتیب: « اِشتَری ».

مثال دیگر : « اَلَّذینَ اتَّخَذُوا » که همزه وصل، محذوف است. امّا در هنگام ابتداء به « اتَّخَذُوا »، همزه ی وصل آن خوانده می شود = اِتَّخَذُوا

از آنجا که همزه وصل در قرآن بدون حرکت نوشته می‌شود، قارئ قرآن در صورت ابتداء به کلمه، خود باید نوع «حرکت» آن را یابند. بنابراین به شرح «نحوه تشخیص حرکت همزه وصل در ابتداء به کلمات» می‌پردازیم.

همزه وصل در آغاز هر سه نوع کلمة زبان عرب (حرف – اسم – فعل) می‌آید.

1- حرف: در قرآن، همزه وصل فقط در حرف «تعريف» (الف لام تعريف) آمده است.

در واقع، الف، در «ال»، همان «همزه وصل» است.

در صورت ابتداء به کلمه‌ای که «الف لام تعريف» بر سر آن آمده است. حرکت همزه وصل همیشه «فتحه» می‌باشد. مانند:

(عَاقِبَةُ الدَّارِ = اَلدَّارِ) – (تُدْرِكَ الْقَمَرَ = اَلْقَمَرَ)

اسم: همزه وصلی که بر اسم «اسم» بیاید، در صورت ابتداء، مکسور خواهد بود.

در قرآن، همزه وصل فقط بر سر اسم‌های ذیل آمده است:

اِبْنِ – بِنْت – اِمْرَءَ – اِمْرَاَتَ – اَسْمِ – اِثْنا (اِثْنَیْ) – اِثْنَتا (اِثْنَتَیْ) – اَثْنانِ (اِثْنَیْنِ) – اِثْنَتَیْنِ.

مثال: مَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ – وَمَرْيَمَ ٱبْنَتَ عِمْرَانَ –  أَبُوكِ امْرَأَ – كَفَرُوا امْرَأَتَ – وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ – عِنْدَ اللهِ اثْنَا عَشَرَ – مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ – مِنْهُ اثْنَتَا – وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ – حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ – ثانِيَ اثْنَيْنِ – فَوْقَ اثْنَتَيْنِ

3- فعل: در قرآن بجز موارد فوق، بقیه کلماتی که بر سر آنها، همزه وصل آمده است «فعل» هستند.

نحوه خواندن همزه وصل در افعال بدین ترتیب است که:

اگر حرف سوم فعل (با احتساب همزه وصل)، مفتوح یا مکسور باشد، همزه وصل آن در صورت ابتدا به «کسر»، خوانده می‌شود. و اگر حرف سوم فعل، مضموم باشد، همزه وصل آن نیز «مضموم» خواهد شد. باید دقت شود که حرف مشدد در اینجا، در حرف محسوب می‌گردد.

نکته: مصادر افعال هم تابع همین قاعده هستند. (عملاً تمامی مصادر افعال، در صورت داشتن همزه وصل، به «کسر»، ابتداء می‌شوند).

مثال همزه وصل در افعال و مصادر افعال:

(فِيمَا افْتَدَتْ = اِفْتَدَتْ) – (فَقَدِ اهْتَدَوْا = اِهْتَدَوْا) – (قَالَ اتَّقُوا اللهَ = اِتَّقُوا اللهَ) – (رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا = اِغْفِرْ لَنَا) – (رَبِّ انْصُرْنِي = اُنْصُرْنِي) – (اسْتُضْعِفُوا = اُسْتُضْعِفُوا) – (لَقَدِ اسْتُهْزِئَ = اُسْتُهْزِئَ) – (كَرِهَ اللهُ انْبِعَاثَهُمْ = اِنْبِعَاثَهُمْ) – (عَلَيْهَا افْتِراءً = اِفْتِراءً)