همزه ی وصل

همزه وصل

مقدمه:

در زبان عرب، همانگونه که بر هیچ کلمه‌ای با حرکت «وقف» نمی‌شود، از هیچ کلمه‌ای نیز با سکون یا تشدید، «ابتداء» نمی‌گردد. برای خواندن چنین کلماتی مانند: «شْتَریٰ ـ تَّخَذُوا»، باید کلمه ماقبل به آن وصل گردد و یا اینکه در صورت ابتداء به چنین کلمه‌ای، از یک همزه استفاده شود تا بدینوسیله کلمه مزبور با این همزه متحرکه آغاز گردد و بهر حال کلمه با ابتدای ساکن یا مشدد خوانده نشود.

به این همزه که در ابتدای چنین کلماتی قرار می‌گیرد «همزه وصل» گویند.

تعریف همزه وصل:

«همزه وصل، همزه‌ای است بدون علامت و بر سر کلماتی می‌آید که با سکون یا تشدید آغاز شوند».

این همزه هنگام ابتدا به کلمه مورد نظر، قرائت می‌شود. گاهی بالای همزه وصل، علامت «صـ» گذاشته می‌شود.

مثال: «إنَّ الله ﭐشْتَرى»، كه در هنگام وصل «هاء» كلمة «الله» به «شين» ساکنه، همزه حذف می‌گردد. اما در صورت ابتدام، همزده خوانده می‌شود. بدین ترتیب: «ﭐشْتَرى».

مثال دیگر: «ٱلَّذِينَ ٱتَّخَذُواْ»، كه همزه وصل، محذوف است. اما در هنگام ابتداء به «ٱتَّخَذُواْ ». همزه وصل آن خوانده می‌شود = اِتَّخَذُواْ.

از آنجا که همزه وصل در قرآن بدون حرکت نوشته می‌شود، قارئ قرآن در صورت ابتداء به کلمه، خود باید نوع «حرکت» آن را یابند. بنابراین به شرح «نحوه تشخیص حرکت همزه وصل در ابتداء به کلمات» می‌پردازیم.

همزه وصل در آغاز هر سه نوع کلمة زبان عرب (حرف – اسم – فعل) می‌آید.

1- حرف: در قرآن، همزه وصل فقط در حرف «تعريف» (الف لام تعريف) آمده است.

در واقع، الف، در «ال»، همان «همزه وصل» است.

در صورت ابتداء به کلمه‌ای که «الف لام تعريف» بر سر آن آمده است. حرکت همزه وصل همیشه «فتحه» می‌باشد. مانند:

(عَاقِبَةُ الدَّارِ = اَلدَّارِ) – (تُدْرِكَ الْقَمَرَ = اَلْقَمَرَ)

اسم: همزه وصلی که بر اسم «اسم» بیاید، در صورت ابتداء، مکسور خواهد بود.

در قرآن، همزه وصل فقط بر سر اسم‌های ذیل آمده است:

اِبْنِ – بِنْت – اِمْرَءَ – اِمْرَاَتَ – اَسْمِ – اِثْنا (اِثْنَیْ) – اِثْنَتا (اِثْنَتَیْ) – اَثْنانِ (اِثْنَیْنِ) – اِثْنَتَیْنِ.

مثال: مَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ – وَمَرْيَمَ ٱبْنَتَ عِمْرَانَ –  أَبُوكِ امْرَأَ – كَفَرُوا امْرَأَتَ – وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ – عِنْدَ اللهِ اثْنَا عَشَرَ – مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ – مِنْهُ اثْنَتَا – وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ – حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ – ثانِيَ اثْنَيْنِ – فَوْقَ اثْنَتَيْنِ

3- فعل: در قرآن بجز موارد فوق، بقیه کلماتی که بر سر آنها، همزه وصل آمده است «فعل» هستند.

نحوه خواندن همزه وصل در افعال بدین ترتیب است که:

اگر حرف سوم فعل (با احتساب همزه وصل)، مفتوح یا مکسور باشد، همزه وصل آن در صورت ابتدا به «کسر»، خوانده می‌شود. و اگر حرف سوم فعل، مضموم باشد، همزه وصل آن نیز «مضموم» خواهد شد. باید دقت شود که حرف مشدد در اینجا، در حرف محسوب می‌گردد.

نکته: مصادر افعال هم تابع همین قاعده هستند. (عملاً تمامی مصادر افعال، در صورت داشتن همزه وصل، به «کسر»، ابتداء می‌شوند).

مثال همزه وصل در افعال و مصادر افعال:

(فِيمَا افْتَدَتْ = اِفْتَدَتْ) – (فَقَدِ اهْتَدَوْا = اِهْتَدَوْا) – (قَالَ اتَّقُوا اللهَ = اِتَّقُوا اللهَ) – (رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا = اِغْفِرْ لَنَا) – (رَبِّ انْصُرْنِي = اُنْصُرْنِي) – (اسْتُضْعِفُوا = اُسْتُضْعِفُوا) – (لَقَدِ اسْتُهْزِئَ = اُسْتُهْزِئَ) – (كَرِهَ اللهُ انْبِعَاثَهُمْ = اِنْبِعَاثَهُمْ) – (عَلَيْهَا افْتِراءً = اِفْتِراءً)